آجر و دیوارهای آجری

بخارا و بناهای آجری

مسجد منار کلان در بخارا

از اولین آثار معماری اسلامی مختص این دوران، مسجد ماه خاصه در مجموعه چهار بکر بخارا و بخصوص مقبره امیر منصور سامانی در بخارا، که به دستور شاه اسماعیل سامانی بنا شده بودند، به دلیل ویژگیهای آنها جایگاه مهمی در معماری این دوره دارند.

 مقبره امیر منصور سامانی در بخارا

مقبره امیر منصور سامانی که قرنها زیر خاک مدفون بود، در سال ۱۹۳۴ میلادی توسط باستان شناسان روسی کشف شد

در بسیاری از ساختمان ها با تالارهای بزرگ، نظیر مساجد و سالنهای اجتماع از ویژگیهای فیزیکی گنبد برای سقف این تالارها استفاده می شد.

پلان دایره وار شکل معمول این بناها بود. اما در ساخت مقبره سامانی برای اولین بار گنبد کروی بر روی یک پلان مربع شکل ساخته شد، که این انقلابی در هنر معماری و تکنیک ساختمان سازی بود.

معماران این دوره به دلیل حرام بودن مجسمه سازی در اسلام سعی بر این داشتند که به شیوه سمبلیک که پیچیدگی های خاص خود را داشت بناهای مذهبی خود را تزیین کنند.

تا قبل از پیدایش سرامیک، حکاکی بر روی سنگ هنر بسیار مشکل و بر روی آجر غیر ممکن بود. در مقبره سامانی از این شیوه به نحو شایسته ای استفاده می شود. گنبد کروی سمبل آسمان، مکعب زیر آن سمبل کعبه، و ترکیب این دو با هم سمبل جهان است. فرم سبد مانند دیوارهای خارجی این مقبره به نحو زیبایی بازی نور و سایه را به نمایش می گذارد. چهار نمای این بنا در هر زمانی از روز به دلیل زاویه متغیر تابش خورشید شکل متفاوتی به خود می گیرند.

معماری مذهبی در قرون وسطی

در قرون وسطی، معماری مذهبی چه در اروپای تحت نفوذ کلیسای کاتولیک، چه در چین و برمه تحت نفوذ بودیسم، و یا معماری اسلامی در خاورمیانه و شمال آفریقا و اسپانیا هدف مشترکی را دنبال می کند، تمامی صاحبان قدرت در این دوره به اهمیت معماری و ساختمان به عنوان یک اثر دایمی قدرت ی و مذهبی پی می برند و به شدت به ترویج آن می پردازند.

مقبره سلطان محمد خدابنده در سلطانیه

در بخش سوم کتاب تاریخ جهانی آجر بناهای مذهبی در آسیای جنوب شرقی و اروپای مرکزی و شمالی بخصوص فرانسه، ایتالیا و آلمان بعنوان مراکز معماری اروپا و معماری اسلامی از اسپانیا تا هند مورد بررسی قرار می گیرند.

به جرات می توان گفت که مرکز بناهای اسلامی آجری در ایران بوده است. حاکمان مختلف این دوره از سلجوقیان تا مغولها و تیموریان دارای سبکهای مختلف معماری بوده اند که در تمامی آنها آجر مشترک است که می توان از مسجد امام علی در اصفهان، مسجد منار کلان در بخارا و از همه مهمتر مقبره سلطان محمد خدابنده در سلطانیه زنجان نام برد.

بخش چهارم منحصر به دوران رنسانس است. علیرغم تمرکز نویسنده بر معماری رنسانس و باروک ایتالیا که در دیگر کشورهای اروپایی از انگلستان تا روسیه نفوذ چشمگیری داشت، قسمت عمده ای از این بخش به بررسی تکنیکی و هنری معماری صفوی می پردازد.

عمارت عالی قاپو در میدان نقش جهان اصفهان

اصفهان که در قرون ۱۱ و ۱۲ میلادی پایتخت سلجوقیان بود، با به قدرت رسیدن صفویان در سده ۱۷ میلادی و بخصوص در عهد شاه عباس به اوج شکوه و عظمت خود می رسد.

به جز مساجد و بناهایی نظیر عالی قاپو و میدان نقش جهان می توان از دو پل معروف اصفهان پل خواجو و سی و سه پل نام برد. این دو پل آجری که اصل تقارن در آنها به دقت رعایت شده است، کاملا بر خلاف پلهای اروپایی طراحی شده اند.

بناهای ساخته شده در این زمان بر روی پلهای اروپایی، کاملا بدون ارزش های معماری بودند، چرا که در این دوره رودخانه ها در اروپا به عنوان فاضلاب هم استفاده می شدند و ساختمانهای مشرف بر این رودخانه ها و یا بر روی پلها محل مناسبی برای ست نبوده اند. در عوض پلهای اصفهان بناهای با شکوهی بودند که به عنوان مرکز اقتصادی پایتخت، نقش مهمی ایفا می نمودند. با پایان دوره صفویان عهد استفاده از آجر برای نمای ساختمان به عنوان سمبل معماری اسلامی نیز به تدریج از میان می رود. برای مثال می توان از تاج محل در هند نام برد که از سنگ مرمر برای روبنای ساختمان استفاده شده است.

بخش پنجم به بررسی معماری عصر روشنگری می پردازد. متاسفانه در این بخش به اندازه کافی به سبک نئوکلاسیسم و به عبارت دیگر معماری انقلابی در فرانسه توجه نمی شود و این از معدود انتقاداتی است که می توان به این اثر جالب وارد دانست.

بخش ششم مختص به معرفی و بررسی دوران صنعتی در اروپا و آمریکا است. با نگاهی به صنعت مدرن آجرسازی و به ویژه روند پیشرفت تکنیکی کوره های آجرپزی تمرکز کمپل متوجه معماری اروپای مرکزی است.

از بناهای مسی برای کارگران در انگلستان و همچنین ویلاهای شهری برای ثروتمندان تا ساختمان های عمومی و فرهنگی و مذهبی مورد بررسی دقیق کمپل قرار می گیرند.

نقش آجر در معماری نوین

بخش هفتم را می توان به جرأت یکی از بهترین بخشهای این کتاب دانست. این بخش به بررسی و تحلیل معماری قرن بیستم و استفاده آجر در سبکهای مختلف معماری این دوره می پردازد.

علیرغم سبکهای کاملأ متفاوت و پیچیده معماری مدرن و تمایل کمپل به معماری اروپایی معروف به معماری مدرسه آمستردام، سعی وی در گذری بی طرف به مهمترین آثار این دوره چشمگیر است. او موفق می شود آثار پیشروان معماری مدرن مانند لویی کان (Louis Kahn ) را جدا از بحث های جانبی معرفی کند.

معرفی کارهای معماران بزرگ زمان حاضر مانند الوار آلتو (Alvar Aalto ) رنزو پیانو (Renzo Piano )، ویلم مارینوس دودک ( Willem Marinus Dudok ) ماریو بوتا (Mario Botta ) و فرانک لوید رایت(Frank Lloyd Wright ) در این بخش نقش مهمی را در معرفی معماری مدرن ایفا می کند که مطمئنا برای علاقه مندان و معماران جالب توجه است.

قلعۀ زهاک ‌۳۰ قرن ‌مسی بود

در سال ۱۸۳۰ کلنل مونت ایت انگلیسی قلعۀ اژدهاک را کشف و آن را آتشکده‌ای کهن معرفی کرد

قلعه زهاک که بر اساس بررسیهای سطحی باستان‌شناسی از هزاره دوم پیش از میلاد تا دوران تیموریان مسی بوده در ۶ فصل مورد کاوش قرار گرفته است. گزارش ج. قندگر»، سرپرست کاوش در قلعه زهاک در مورد نتایج کاوشهای این قلعه را میخوانید.

موقعیت قلعۀ ”آژدهاک، زهاک

قلعه زهاک در آذربایجان شرقی

قلعۀ آژدهاک (زهاک)، در ۱۶ کیلومتری جنوب شرقی شهر سراسکند مرکز شهرستان هشترود و در بلندیهای کوه سرمه‌لو واقع شده و دو رودخانۀ قرانقو و شوی‌چای مانند خندق دورتادور آن را گرفته است. این قلعه حدود ۱۰ کیلومتر درازا و یک تا دو کیلومتر پهنا دارد و از عظیم‌ترین محوطه‌های باستانی استان آذربایجان شرقی است. این مجموعه براساس بررسیهای سطحی باستان‌شناختی از هزارۀ دوم پیش از میلاد تا دوران تیموریان مس بوده و آثار به جا مانده بر سطح تپه غالباً به دوران اشکانیان تعلق دارد که اوج شکوفائی منطقه محسوب میشود. از سال ۱۸۳۰ تا ۱۹۷۱ چندین باستان‌شناس انگلیسی و آلمانی و ایرانی از این مجموعه دیدن و آن را بررسی کرده‌اند. تنها بنای خارج از خاک و تقریباً سالم این محوطه بنائی چهارطاقی از آجر و کچ و ماسه سنگ است که با توجه به نوع معماری و تزئینات به کار رفته آن را به دوره اشکانی منسوب میکند.